Wereldprimeur in Kalmthoutse Heide: natuurorganisatie zuivert water met ijzerzand

De Groote Meer in het hart van de Kalmthoutse Heide is één van de grootste vennen in Nederland. Het heeft een enorme aantrekkingskracht op bijzonder planten en dieren als oeverkruid, riempjes en de geoorde fuut, die elders in Europa niet voorkomen. De zeldzame planten groeien in een schoon milieu met voedselarm zand en helder water. De waterkwaliteit gaat echter al tientallen jaren achteruit. Dat is te wijten aan de toevoer van water uit landbouwgebied, hoofdzakelijk afkomstig uit De Steertse Heide in Kalmthout. Het teveel aan meststoffen zorgt ervoor dat de algengroei en soorten als riet en lisdodde toenemen. 

Daar wil Natuurmonumenten verandering in brengen. De natuurbeschermingsorganisatie ging op zoek naar een manier om de waterkwaliteit van de Groote Meer te verbeteren of in elk geval te stabiliseren. “In het water en de bodem van het ven komen veel te veel voedingsstoffen. Voor een natuurgebied als De Groote Meer is dat funest”, vertelt projectleider Robert Stoop. 

Jarenlang werd er onderzoek gevoerd naar kansrijke methodes om de waterkwaliteit van de Groote Meer in ieder geval te stabiliseren. Dat innovatief project kadert binnen het Europese financieringsprogramma LIFE en het LIFE HELVEX-project. Het projectteam bestond uit de partners waarmee Natuurmonumenten vaker samenwerkt zoals het Grenspark Kalmthoutse Heide, Waterschap Brabantse Delta, provincie Noord-Brabant en drinkwaterbedrijf Evides. Het bureau Royal Haskoning heeft in die fase geadviseerd over de mogelijkheden. Vorig jaar is aannemer Harteman uit Tiel geselecteerd om het zuiveringswerk verder te ontwerpen en te gaan realiseren. “Iedereen heeft zich echt ingespannen voor de Groote Meer. Harteman werkt samen met advies- en ingenieursbureau Arcadis. Op die manier kon een uitvoerbaar model van waterzuivering ontwikkeld worden”, klinkt het.

Dat model was een zuivering van water met een filter van ijzerzand. Het water komt terecht in een reservoir, waarna het geleidelijk door het ijzerzand stroomt. Het ijzerzand bestaat uit zand met een laagje ijzeroxide. Het is een bijproduct van de productie van drinkwater. Het fosfaat in het oppervlaktewater zal zich binden aan het ijzerzand in het zuiveringswerk. Daardoor wordt die stof die ervoor zorgt voor de algengroei en de te voedselrijke vennenbodem, uit het toestromend water gehaald wordt. De rest van het water gaat door de filter heen, waardoor de watertoevoer naar het ven meteen gezuiverd is. Daardoor wordt De Groote Meer gevoed met water van een veel betere kwaliteit dan nu het geval is.

Volgens Arjon Buijert, specialist Waterbeheer bij Arcadis, is de waterzuivering met ijzerzand op dergelijke grote schaal een wereldprimeur. “Nederland loopt voorop. Hier is het ook enorm relevant, omdat de landbouw zo dicht op de natuur zit”, zegt de projectmedewerker. Hij meent dan ook dat dit zuiveringswerk een voorbeeld is dat een heel specifiek natuurgebied kan beschermen en helpen. “IJzerzand is een natuurproduct. We recyclen door het nu te gebruiken in het filterbed. Het is dus een relatief natuurlijke manier van zuiveren.” Desondanks is het niet oneindig voldoende. “Uiteindelijk moet natuurlijk de bron veranderen. Dat gaat met kleine stapjes. We schatten in dat het ijzerzand ongeveer honderd jaar meegaat”, besluit Buijert.