“Jesteś bardzo podobny do taty, jak dwie krople wody!”, „Cała mama!” – ile razy słyszeliśmy takie słowa? Na pewno nie raz. Po matce, jak i po ojcu dziedziczymy po 23 chromosomy, a to właśnie na nich znajdują się geny, które są jednostkami dziedziczności. To one decydują między innymi o naszym wzroście, kolorze włosów czy oczu. Jednak czy dziedziczenie obejmuje tylko wygląd? Czy i jak wpływa również na naszą osobowość?
Jak duży wpływ na naszą osobowość mają geny?
Badania nad odziedziczalnością osobowości prowadzone są głównie na bliźniętach. Jeśli konkretne cechy osobowości częściej występują u bliźniąt jednojajowych, można je przypisać uwarunkowaniom genetycznym. Taki model badań w 2013 przyjęli naukowcy z University of Exeter i University of Hamburg, a ich wyniki wskazują, że cechy osobowości dziedziczymy po rodzicach co najmniej w 40%. To dziedziczenie po rodzicach możemy zauważyć na co dzień – małomówna córka nieśmiałego ojca czy ekstrawertyczny syn przebojowej mamy mają swoje wyjaśnienia w genach.
Do nieco innych wniosków doszedł Robert Plomin i współpracownicy. Przeprowadzili oni wieloletnie badanie na próbie składającej się z 245 matek biologicznych, które oddały swoje dzieci do adopcji tuż po urodzeniu, rodziców adopcyjnych tych niemowlaków oraz 245 kontrolnych rodziców i ich dzieci. Rodzice jednorazowo wypełnili kwestionariusz badający ich osobowość, a od dzieci (w wieku od 9 do 16 lat) dane te były uzyskiwane corocznie. Oceniano ich emocjonalność, aktywność, towarzyskość i impulsywność, które są uważane za jedne z najbardziej dziedzicznych cech osobowości.
Badania psychologa Roberta Plomina sugerują, że współzależność między zjawiskami osobowości rodziców oraz ich dzieci i między rodzeństwem istnieje, lecz jest niewielka (max. 25%). Rezultat badań Plomina różni się od tych uzyskiwanych w badaniach bliźniąt, gdzie odziedziczalność jest większa. Jednym z możliwych wyjaśnień jest przypuszczenie, że bliźniacy jednojajowi mogą być traktowani przez innych lub przez samych siebie bardziej podobni niż bliźniacy dwujajowi, co zawyża bliźniacze szacunki dziedziczenia.
W spadku po dziadku, czyli dziedziczenie wielopokoleniowe
Badacze szacują, że cechy osobowości nawet w 60-70% zależą od naszych genów. A te pochodzą przecież nie tylko od naszych rodziców, ale również od ich rodziców, czyli naszych dziadków. Podobnie jest z osobowością. Dziedziczymy cechy nie tylko po rodzicach, ale również po dziadkach. Oddziałują na nas także emocje naszych prababć, szczególnie te związane z traumatycznymi przeżyciami.
Obserwacje te potwierdzają badania prof. Armena Goenijana z University of California w Los Angeles. Uczony badał osoby, które przeżyły trzęsienie ziemi w 1988 roku w Armenii. Okazało się, że wiele lat po katastrofie niepokój i stany lękowe odczuwali nie tylko świadkowie zdarzenia, ale także ich dzieci, które przyszły na świat kilka lat po trzęsieniu ziemi. Podobne cechy mogli oni przekazać swojemu potomstwu.
Oczywiście po dziadkach możemy też dziedziczyć pozytywne zasoby, np. zdolność radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych, wytrwałość, przedsiębiorczość. Dodatkowym czynnikiem upodabniającym nas do przodków jest fakt, że dziadkowie bardzo często biorą aktywny udział w naszym wychowaniu.
Rodzic jako wzór do naśladowania
Rodzice stanowią nasze wzorce, uczymy się od nich różnych nawyków i zachowań. W pierwszych latach naszego życia mają oni na nas ogromny wpływ. Co więcej, z rodzicami mieszkamy najczęściej aż do wczesnej dorosłości. Nic dziwnego, że wpływa to znacząco na nasze zachowania.
Duże znaczenie mają postawy przyjmowane przez opiekunów. Dziecko uczy się, czego może oczekiwać od innych oraz wytwarza schemat własnej osoby jako tej, która zasługuje (lub nie) na wsparcie, opiekę i zrozumienie. To, jak zachowuje się dorosły, stanowi dla dziecka pewien fundament bezpieczeństwa i zaufania, a to ułatwia dziecku, a następnie wyrastającemu z niego dorosłemu, budowanie bliskich relacji z innymi, otwartość na świat, lub, wręcz przeciwnie – owocuje niepewnością, trudnościami z zaufaniem.
Podobnie skłonność do bałaganiarstwa czy niechęć do czytania książek – to nie są rzeczy, które się dziedziczy. Jeśli więc córka ma wieczny nieporządek w pokoju mogła to podpatrzeć u matki, która nie przepada za sprzątaniem, a syn, który stroni od literatury prawdopodobnie mógł po prostu nie widzieć w swoim domu zbyt wielu książek, dlatego zaczął postępować podobnie.
Spadkobiercy szczęścia
Jeśli zasmuciło Cię coś, co przeczytałeś do tej pory, nie załamuj się. Dziedziczenie to nie przekleństwo, możemy na nim również skorzystać. Już małe dzieci wymagających rodziców lepiej radzą sobie z regulacją swojego zachowania. Ten dobroczynny wpływ ciągnie się aż do osiągnięcia dojrzałości.
Badania związku poziomu wykształcenia rodziców i osobowości ich dzieci pokazały, że potomkowie osób z większą liczbą lat edukacji byli bardziej otwarci, ekstrawertyczni i emocjonalnie stabilni. Wyedukowani rodzice mogą bardziej wesprzeć swoje dzieci, mogą też ubogacić je, prowadząc do rozwoju specyficznych cech osobowości. Co ciekawe, podobne wyniki osiągnięto u dzieci adoptowanych i ich rodziców, co oznaczałoby, że nie tylko genetyka, ale też dzielone środowisko ma tutaj wpływ.
Oprócz genów ważne jest też wychowanie. “Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość…” – to nie tylko porzekadło i mądrość ludowa. Liczne badania naukowe dowodzą, że obserwując zachowanie nawet kilkuletnich dzieci można wiele powiedzieć o ich przyszłym życiu.
Nauka wskazuje więc, że osobowość jest w pewnym stopniu wielopokoleniowa, ale ponad wszystko każdy z nas jest indywidualną jednostką, z własnym zestawem cech. To, jak je wykorzystamy w dużej mierze zależy od nas. Chcesz wiedzieć jaki jesteś Ty lub ktoś z Twoich bliskich? Skorzystaj z naszego testu osobowości.
Bibliografia
Cloninger, C. R. (2000). Biology of personality dimensions. Current Opinion in Psychiatry, 13(6), 611–616. doi:10.1097/00001504-200011000-00024
Plomin, R., Corley, R., Caspi, A., Fulker, D. W., & DeFries, J. (1998). Adoption results for self-reported personality: Evidence for nonadditive genetic effects?. Journal of personality and social psychology, 75(1), 211.
Piorun. M. (2018). Co ci mama w genach dała? Jakie cechy dziedziczymy po rodzinie? Pobrano z: https://zdrowie.radiozet.pl/Choroby/Choroby-genetyczne/Jakie-cechy-dziedziczymy-po-rodzicach-czyli-co-ci-mama-w-genach-dala (12.05.2020)
Sutin, A. R., Luchetti, M., Stephan, Y., Robins, R. W., & Terracciano, A. (2017). Parental educational attainment and adult offspring personality: An intergenerational life span approach to the origin of adult personality traits. Journal of personality and social psychology, 113(1), 144.
Stójwąs, A. (2019) Nie tylko cechy wyglądu i charakter. Co jeszcze dziedziczymy po dziadkach? Pobrano z: https://www.wysokieobcasy.pl/Instytut/7,163393,24387451,co-dziedziczymy-po-dziadkach.html?disableRedirects=true (12.05.2020)
Wiśniewska-Juszczak, D. (2016). Jakie dzieciństwo, taka dorosłość? Pobrano z: https://www.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/13982-jakie-dziecinstwo-taka-doroslosc (12.05.2020)
Autorstwo: Ewelina Piotrowska, pod redakcją psychologów Patrycji Borowskiej i Daniela Rydla